چار قلچار قل اصطلاحی است که بر چهار سوره کافرون، اخلاص، فلق و ناس گفته می‌شود. ۱ - تعریف چارقلچار قل، مخفف چهار قل، به چهار سوره از قرآن کریم که با فعل امر «قل» آغاز می‌شوند، اشاره دارد که عبارت‌اند از: کافرون: «قل یا ایهاالکافرون»، اخلاص: «قل هو اللّه احد»، فلق: «قل اعوذ برب‌الفلق» و ناس: «قل اعوذ برب‌الناس». هر چند در قرآن کریم سوره جن نیز با قل آغاز می‌شود، ولی فقط این چهار سوره کوتاه را در شمار این عنوان گنجانده‌اند. ۲ - نام دیگر چار قلاز این چهار سوره با نام‌‌های سُوَر قل، [۲]
محمود رامیار، تاریخ قرآن، ج۱، ص۵۹۷، تهران ۱۳۶۲ ش.
قَلاقِل و ذات القلاقِل نیز یاد شده است.
۳ - خواص چار قلدر یک حدیث نبوی، مشهور به حدیث ذات القلاقل، برای تعویذ و در امان ماندن خود و فرزند و مال از آسیب، خواندن این چهار سوره توصیه شده است. [۵]
مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۳۴۱.
[۶]
آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۶، ص۳۷۶.
۴ - چار قل در ادبیات فارسیخواندن این چهار سوره برای تعویذ در مناسبت‌های مختلف، از قدیم الایام تاکنون در میان فارسی زبانان رایج بوده و در متون نظم و نثر گاهی این تعبیر به‌کار رفته است. [۷]
مجدود بن آدم سنایی، ج۱، ص۴۰۴، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۸]
مجدود بن آدم سنایی، ج۱، ص۵۶۷، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش.
[۹]
عبدالرحمان بن احمد جامی، دیوان، ج۲، ص۴۹۴، چاپ اعلاخان افصح‌زاد، تهران ۱۳۷۸ ش.
[۱۰]
محمدحسین نظیری، دیوان، ج۱، ص۳۱۷، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۹ ش.
[۱۱]
جلال آل‌احمد، دید و بازدید، ج۱، ص۱۹، تهران ۱۳۴۹ ش.
[۱۲]
محمود کتیرائی، از خشت تا خشت، ج۱، ص۴۶، تهران ۱۳۷۸ ش.
۵ - چار قل در روایاتهر چند در حوزه فضائل القرآن و خواص قرآن هیچ‌گونه خواص، ثواب یا فضیلتی برای قرائت این چهار سوره باهم ذکر نشده اما در برخی احادیث خواندن سوره‌‌های اخلاص، فلق و ناس به همراه سوره حمد یا آیة الکرسی و این چهار سوره به همراه سوره نصر [۱۵]
طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۸۳۹.
[۱۶]
ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۴۳۳، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ ش.
[۱۷]
سیوطی، در المنثور، ج۸، ص۶۰۰.
به عنوان حرز و ذکر و تعویذ توصیه شده است.
علاوه بر این، در برخی نمازها، مانند نماز شب و نماز‌های مستحب در شب‌های ماه رجب، خواندن این چهار سوره سفارش شده است. [۱۸]
محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، ج۱، ص۲۲۱، (قاهره) ۱۳۷۷/۱۹۵۸.
[۲۰]
عثمان بن محمد شطا دمیاطی، اعانه الطالبین، ج۱، ص۲۹۰، بیروت ۱۴۱۸.
۶ - ابن سینا و تفسیر چار قلگفتنی است که ابن سینا در تفسیری با نام تفسیر القلاقل به تفسیر سه سوره از چارقل (سوره‌‌های اخلاص، فلق و ناس) پرداخته است. این اثر به کوشش احسان یارشاطر با عنوان تفسیر سوره توحید، تفسیر سوره فلق و تفسیر سوره ناس در پنج رساله (تهران ۱۳۸۳ ش) به چاپ رسیده است و ابو المکارم محمود بن محمد حسنی واعظ نیز در تفسیری با نام‌بلابل القلاقل (تهران ۱۳۷۵ ش) به تفسیر آیاتی که با فعل امر قل آغاز می‌شود پرداخته است. ۷ - فهرست منابع(۱) علاوه بر قرآن. (۲) آقابزرگ طهرانی. (۳) جلال آل‌احمد، دید و بازدید، تهران ۱۳۴۹ ش. (۴) ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد ۱۳۶۵ـ۱۳۷۶ ش. (۵) عبدالرحمان بن احمد جامی، دیوان، چاپ اعلاخان افصح‌زاد، تهران ۱۳۷۸ ش. (۶) حرّ عاملی. (۷) عبدعلی بن جمعه حویزی، تفسیر نورالثقلین، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم ۱۳۷۰ ش. (۸) محمد بن احمد خطیب شربینی، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، (قاهره) ۱۳۷۷/۱۹۵۸. (۹) عثمان بن محمد شطا دمیاطی، اعانه الطالبین، بیروت ۱۴۱۸. (۱۰) محمود رامیار، تاریخ قرآن، تهران ۱۳۶۲ ش. (۱۱) مجدود بن آدم سنایی، حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه، چاپ مدرس رضوی، تهران ۱۳۵۹ ش. (۱۲) سیوطی. (۱۳) طبرسی. (۱۴) سعید بن هبه اللّه قطب راوندی، کتاب سلوه الحزین، المعروف بالدعوات، قم ۱۴۰۷. (۱۵) محمود کتیرائی، از خشت تا خشت، تهران ۱۳۷۸ ش. (۱۶) مجلسی، بحار الانوار. (۱۷) محمدحسین نظیری، دیوان، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۹ ش. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «چارقل»، شماره۵۳۵۸. رده‌های این صفحه : اسامی آیات و سور | قرآن شناسی
|